بی اختیاری ادرار به معنای از دست دادن کنترل مثانه است و دو نوع رایج تر بی اختیاری در بین خانم ها بی اختیاری استرسی stress incontinence و بی اختیاری فوریتی urge incontinence است که مثانه بیش فعال نیز نامیده می شود. خانم ها دو برابر آقایان دچار بی اختیاری ادرار می شوند که معمولا بارداری، زایمان و یائسگی احتمال بروز بی اختیاری را افزایش می دهد. به هرحال مهم است بدانید بی اختیاری ادرار بخش طبیعی افزایش سن محسوب نمی شود و قابل درمان است.
ادرار به وسیله کلیه ها ساخته شده و در مثانه ذخیره می شود. مثانه دارای عضلاتی است که در زمان دفع ادرار سفت می شوند، زمانی که عضلات مثانه سفت می شود ادرار از طریق لوله ای به نام لوله مجرای ادرار از مثانه خارج می شود. همزمان با این رویداد عضلات اسفنکتر اطراف مجرای ادرار شل می شوند تا ادرار از بدن خارج شود.
بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می افتد که عضلات مثانه به طور ناگهانی سفت شوند و ماهیچه های اسفنکتر نیز به اندازه کافی قوی نباشند که بتوانند مجرای ادرار را ببندند. این امر باعث می شود فرد نیاز ناگهانی و مبرم به دفع ادرار پیدا کند و در نتیجه نتواند ادرار خود را کنترل کند. فشار ناشی از خندیدن، عطسه و یا ورزش باعث نشت ادرار می شود.
بی اختیاری ادرار ممکن است در صورت بروز مشکل در اعصاب کنترل کننده عضلات مثانه و مجرای ادرار بروز کند. بی اختیاری ادرار یا به شکل نشت مقدار کمی ادرار ظاهر می شود و یا باعث دفع ناگهانی مقدار زیادی ادرار می شود.
چه کسانی به بی اختیاری ادرار مبتلا می شوند؟
چرا زنان بیشتر از مردان به بی اختیاری ادرار دچار می شوند؟
بدن خانم ها رویدادهای خاص و منحصر به خود را از سر می گذراند، از جمله بارداری، زایمان و یائسگی که تمام موارد بر روی مجرای ادرار و عضلات اطراف آن تاثیر می گذارند. ماهیچه های کف لگن که از مثانه، مجرای ادرار، رحم و روده ها محافظت می کنند، ممکن است ضعیف شده و آسیب ببینند.
زمانی که عضلات محافظت کننده مجاری ادرار ضعیف می شوند، ماهیچه های ادرار باید بیشتر کار کنند تا جلوی ریزش ادرار را بگیرند، این فشار اضافه بر روی مثانه و مجاری ادرار منجر به بی اختیاری و نشت ادرار می شود.
به علاوه مجرای ادرار خانم ها نسبت به مجرای ادرار مردها کوتاهتر است، بنابراین هر گونه آسیب به این ناحیه احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار در خانم ها را افزایش می دهد. چرا که در مجرای ادرار خانم ها عضلاتی که مانع نشت ادرار می شوند، کمتر است.
چند نوع بی اختیاری ادرار وجود دارد؟
رایج ترین انواع بی اختیاری ادرار دو نوع استرسی و فوریتی می باشند که در ادامه به طور مجزا هر دو مورد را بررسی می کنی:
بی اختیاری ادرار استرسی
این نوع بی اختیاری رایج ترین نوع آن است که در سنین پایین هم خانم ها ممکن است به این نوع بی اختیاری دچار شوند. بی اختیاری اردار استرسی زمانی رخ می دهد که مثانه و مجاری ادرار بر اثر کار زیاد تحت فشار قرار می گیرند. به علاوه بی اختیاری ادرار استرسی بر اثر ضعیف شدن ماهیچه های کف لگن بروز می کند، ضعیف شدن این ماهیچه ها باعث می شود مثانه و مجاری ادرار بیش از پیش کار کنند تا به کنترل ادرار کمک کنند.
بر اثر بی اختیاری ادرار استرسی برخی فعالیت های روزمره مانند سرفه کردن، عطسه کردن یا خندیدن، که از عضلات کف لگن استفاده می شود، منجر به نشت ادرار می شوند. حرکات ناگهانی یا فعالیت های جسمی نیز منجر به نشت ادرار می شوند.
بی اختیاری ادرار فوریتی
در این نوع بی اختیاری یک نیاز فوری و شدید به دستشویی رفتن در فرد ایجاد می شود. برخی خانم های مبتلا به این نوع بی اختیاری می توانند به موقع به دستشویی برسند، اما دفعات زیادی در روز به این مشکل دچار می شوند و باید سریعا خود را به دستشویی برسانند. بی اختیاری ادرار فوریتی گاهی مثانه بیش فعال نیز نامیده می شود. این نوع بی اختیاری در سنین بالا بیشتر مشاهده می شود و برخی شرایط خاص منجر به تشدید این شرایط می شوند، از جمله در هنگام خواب، پس از نوشیدن آب یا در زمان قرار گرفتن در معرض آب جاری.
بسیاری از خانم های مبتلا به بی اختیاری ادرار همزمان به هر دو نوع بی اختیاری فوریتی و بی اختیاری استرسی دچار می شوند که بی اختیاری ادرار ترکیبی نامیده می شود.
نشانه های بی اختیاری ادرار
بی ختیاری ادرار به خودی خود بیماری محسوب نمی شود و می تواند نشانه یک بیماری یا مشکل دیگر باشد که معمولا ضعیف شدن عضلات کف لگن منجر به بروز این مشکل می شوند. علاوه بر بی اختیاری ادرار، علائم دیگری نیز در فرد مشاهده می شود که به شرح زیر می باشند:
- فشار یا گرفتگی عضلات کف لگن که منجر به نیاز فوری به رسیدن به دستشویی می شود.
- بیش از حد طبیعی دستشویی رفتن (بیش از 8 بار در روز یا 2 بار در شب)
- شب ادراری
معمولا بروز مشکل در عضلات و عصب هایی که در مثانه به کنترل یا دفع ادرار کمک می کنند، باعث می شود فرد به بی اختیاری ادرار دچار شود. برخی مشکلات و بیماری ها که مخصوص خانم ها هستند، مانند بارداری، زایمان و یائسگی، می توانند باعث بروز مشکل در عضلات و عصب های مثانه و مجاری ادرار شوند.
عوامل دیگری نیز باعث بروز بی اختیاری ادرار می شوند که در ادامه به آنها اشاره می کنیم.
اضافه وزن
وزن زیاد بر روی مثانه فشار وارد می کند که به مرور زمان منجر به عضلات مثانه و کف لگن را ضعیف می کند. عضله ضعیف شده نمی تواند به خوبی جلوی دفع ادرار را بگیرد.
یبوست
افرادی که دچار یبوست مزمن و طولانی مدت هستند، ممکن است دچار مشکلاتی در مثانه شوند. یبوست مثانه و عضلات کف لگن را تحت فشار قرار می دهد و منجر به ضعیف شدن این عضلات می شود که ضعف این عضله ها باعث بی اختیاری ادرار و یا نشت ادرار می شود.
آسیب های عصبی
عصب های آسیب دیده ممکن است در زمان اشتباه سیگنال هایی را به مثانه ارسال کنند و یا اینکه به دلیل آسیب وارد شده هیچ سیگنال به مثانه ارسال نکنند. زایمان و بیماری هایی مانند دیابت و ام اس منجر به آسیب دیدن عصب های مثانه، مجاری ادرار یا عصله های کف لگن می شوند.
جراحی
هر گونه جراحی که بر روی اندام تناسلی و یا سیستم تولید مثل خانم ها انجام شود، می تواند به عضله های کف لگن آسیب بزند، یکی از این جراحی های آسیب رسان هیسترکتومی یا عمل برداشتن رحم است. اگر عضله های کف لگن آسیب ببینند، عضله های مثانه هم به خوبی کار نمی کنند و این امر منجر به بی اختیاری ادرار می شود.
گاهی بی اختیاری ادرار موقت است و بر اثر برخی عوامل بروز می کند، از جمله این عوامل:
- مصرف برخی داروها: بی اختیاری ادرار می تواند عارضه جانبی برخی داروها مانند دیورتیک ها یا داروهای ادرار آور باشد، این داروها برای درمان نارسایی قلبی، سیروز کبدی، فشار خون بالا و برخی بیماری های کلیوی مصرف می شوند. در این حالت زمانی که مصرف دارو متوقف شود، بی اختیاری ادرار نیز بهبود پیدا می کند.
- کافئین: نوشیدنی های کافئین دار باعث می شوند مثانه سریع پر شود که این امر منجر به نشت ادرار می شود. بررسی ها نشان داده اند خانم هایی که در طول روز نوشیدنی های کافئین دار زیاد مصرف می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به بی اختیاری ادرار هستند. کاهش مصرف کافئین می تواند از بروز بی اختیاری ادرار پیشگیری کند چرا که فشار وارد شده به مثانه کم می شود.
- عفونت: عفونت مجاری ادرار و مثانه منجر به بی اختیاری ادرار موقتی می شود. با درمان عفونت بی اختیاری ادرار نیز برطرف می شود.
بی اختیاری ادرار در بارداری
از هر 10 خانم باردار، 4 نفر به بی اختیاری ادرار مبتلا می شوند. در زمان بارداری نوزاد متولد نشده و در حال رشد به مثانه، مجاری ادرار و عضلات کف لگن فشار وارد می کند و به مرور زمان این فشار می تواند عضلات کف لگن را ضعیف کرده و منجر به بروز مشکل در زمان دفع ادرار یا نشت ادرار می شود.
معمولا مشکلات ایجاد شده در مثانه بر اثر بارداری، پس از زایمان و به مرور زمان بهبود پیدا می کند. به هرحال اگر تا 6 هفته پس از زایمان همچنان در کنترل مثانه مشکل دارید، به پزشک مراجعه کنید.
زایمان چگونه منجر به بی اختیاری ادرار می شود؟
مشکلات ایجاد شده در زمان بارداری و زایمان، به ویژه زایمان طبیعی، منجر به ضعیف شدن عضلات کف لگن و آسیب دیدن عصب های کنترل کننده مثانه می شود. اغلب مشکلات ناشی از زایمان و بارداری در مثانه پس از مدتی با بهبود عضلات، برطرف می شوند. با این حال اگر با گذشت 6 هفته از زایمان همچنان دچار مشکل مثانه و بی اختیاری ادرار هستید، به پزشک مراجعه کنید.
یائسگی چطور منجر به بی اختیاری ادرار می شود؟
در برخی خانم ها بعد از اینکه دوره های پریودی بر اثر یائسگی متوقف می شود، مشکل در کنترل مثانه بروز می کند. محققان تصور می کنند کاهش سطح هورمون استروژن پس از یائسگی منجر به ضعیف شدن مجاری ادرار می شود. مجاری ادرار به جفظ ادرار در مثانه کمک می کند. به علاوه مانند عضلات تمام بدن، ماهیچه های مثانه و مجاری ادرار با افزایش سن کمی ضعیف می شوند و به این ترتیب بی اختیاری ادرار به عنوان یک امر طبیعی و در نتیجه افزایش سن بروز می کند.
برای رفع بی اختیاری ادرار انجام برخی اقدامات در خانه نیز می تواند موثر باشد. برخی خانم ها نمی دانند که چنین اقدامات ساده ای می تواند به رفع بی اختیاری ادرار کمک کند، در ادامه به چند روش ساده خانگی برای درمان بی اختیاری ادرار اشاره می شود.
- انجام تمرینات کگل: اگر دچار بی اختیاری ادرار استرسی هستید، انجام تمرینات کگل با تقویت عضلات کف لگن موثر خواهد بود. در برخی خانم ها عضلات کف لگن سفت هستند و به همین دلیل دچار بی اختیاری ادرار می شوند، در این موارد تمرینات کگل موثر نیستند و باید به پزشک مراجعه شود.
- آموزش مثانه: شما می توانید با تعیین زمان برای دستشویی رفتن، مثانه بیش فعال یا بی اختیاری ادرار استرسی را کنترل کنید. تعداد دفعاتی که دستشویی می روید را در یک دفترچه یادداشت کنید، پس از آن در فاصله های زمانی مشخص (به عنوان مثال هر 15 دقیقه یک بار) به دستشویی بروید، حتی اگر دستشویی ندارید و به مرور این فاصله زمانی را افزایش دهید. به این ترتیب مثانه یاد میگیرد زمان بیشتری ادرار را در خود نگه دارد.
- کاهش وزن: وزن بالا بر روی مثانه و عضلات اطراف آن فشار وارد می کند که می تواند به مرور منجر به بروز مشکل در کنترل مثانه شود. اگر اضافه وزن دارید با کاهش وزن می توانید بی اختیاری ادرار خود را برطرف کنید و یا از بروز آن پیشگیری کنید.
- تغییر برخی خوراکی ها در برنامه روزانه: نوشیدن کافئین، نوشابه های گازدار یا الکل منجر به نشت ادرار می شود و یا شدت بی اختیاری را افزایش می دهد.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن مشکلات زیادی برای سلامت به وجود می آورد، از جمله وخیم کردن بی اختیاری ادرار
- درمان یبوست: همانطور که پیش از این هم اشاره شد یبوست مزمن عامل بروز بی اختیاری ادرار است، برای رفع یبوست بهتر است فیبر بیشتری مصرف کنید. خوردن غذاهای حاوی فیبر زیاد می تواند به بهبود یبوست کمک کند.
آیا برای کنترل بی اختیاری ادرار باید مایعات کمتر بنوشیم؟
خیر. تصور می شود برای کنترل بی اختیاری باید مصرف آب و مایعات خود را کاهش دهند، اما برای حفظ سلامت بدن به مایعات نیاز داریم، به ویژه آب (به یاد داشته باشید که الکل و کافئین باعث تحریک مثانه شده و باعث بدتر شدن بی اختیاری ادرار می شوند).
نوشیدن آب و مایعات کافی به حفظ سلامت کلیه ها و مثانه کمک می کند و از بروز عفونت مجاری ادرار و یبوست پیشگیری می کند.
برخی از روش های درمانی بی اختیاری ادرار به شرح زیر می باشند:
- مصرف دارو: پس از رسیدن به یائسگی استفاده از کرم ها یا حلقه های واژینال یا استروژن های موضعی به تقویت عضلات و بافت های مجاری ادرار و ناحیه واژن کمک می کنند.
- تزریق مواد حجم دهنده Bulking agents: تزریق برخی مواد حجم دهنده، مانند کلاژن، به بافت های اطراف مثانه و مجاری ادرار منجر به ضخیم شدن این بافت ها می شود. ضخیم تر شدن این بافت ها میزان نشت ادرار را کاهش می دهد.
- جراحی: معمولا روش جراحی برای درمان بی اختیاری ادرار توصیه نمی شود، به ویژه اگر قصد باردار شدن داشته باشید، بارداری و زایمان هر دو عواملی هستند که منجر به عود بی اختیاری ادرار می شوند.
- بوتاکس: تزریق بوتاکس باعث شل شدن مثانه شده و در نتیجه حجم ادراری که در مثانه می ماند افزایش پیدا می کند. تزریق بوتاکس هر 3 ماه یک بار باید تکرار شود.
- تحریک عصب ها: در این روش پالس های خفیف الکترونیکی عصب های مثانه را تحریک می کنند. این پالس ها گردش خون به مثانه را افزایش داده و عضلات کنترل کننده ادرار را تقویت می کنند.